Wat is schaarste en hoe kan ze jouw toeleveringsketen beïnvloeden?

Stel je voor dat je klaar bent om dat langverwachte product te lanceren, maar de materialen die je nodig hebt, zijn niet voorradig. Je enthousiasme slaat om in frustratie en je toeleveringsketen komt tot stilstand. Dat is de realiteit van schaarste, een uitdaging die zelfs de beste bedrijfsstrategieën kan verstoren.

Maar wat is schaarste precies? Inzicht in schaarste en de invloed ervan op je toeleveringsketen is cruciaal. Lees verder om te leren wat schaarste is, waarom ze belangrijk is en hoe je ze effectief kan beheren binnen je toeleveringsketen. Aan het einde van dit artikel heb je een goed begrip van schaarste, met praktische strategieën om de risico’s te beperken.

Dit behandelen we:

• Wat is schaarste?
• Het schaarsteprincipe
• Waarom is schaarste belangrijk voor de bedrijfsvoering?
• Soorten schaarste
• Oorzaken van schaarste
• Hoe schaarste een bedrijf beïnvloedt
• Hoe schaarste toeleveringsketens beïnvloedt
• Hoe ERP-software schaarste helpt beheersen
• Wat kan je doen om de impact van schaarste op je bedrijf te beperken?
• Slotopmerkingen over schaarste

Wat is schaarste?

In eenvoudige termen betekent schaarste dat er niet genoeg van iets is om iedereen tevreden te stellen. Schaarste kan bedrijven op verschillende manieren beïnvloeden, bijvoorbeeld in de toeleveringsketen of het personeelsbestand. In toeleveringsketens ontstaat schaarste wanneer de vraag naar een product of grondstof groter is dan het aanbod. Dat kan te wijten zijn aan verschillende factoren, zoals beperkingen van natuurlijke hulpbronnen of productiecapaciteit, of onverwachte verstoringen, zoals natuurrampen.

Je toeleveringsketen bestaat uit alle materialen en leveranciers die nodig zijn om grondstoffen om te zetten in afgewerkte goederen. Bij een toeleveringsketen voor elektronica gaat het bijvoorbeeld om de inkoop van grondstoffen als silicium, koper en zeldzame aardmetalen die worden geleverd aan fabrikanten van elektronische onderdelen: microchips, printplaten en batterijen. De componenten worden vervolgens geassembleerd tot smartphones, laptops en schermen, die via de detailhandel worden gedistribueerd naar eindgebruikers.

Als één onderdeel van de keten vertraging oploopt of als de keten onderbroken wordt, heeft dat een domino-effect op alle andere onderdelen. Schaarste dwingt bedrijven om moeilijke beslissingen te nemen over de toewijzing van middelen, prijzen en productie, wat elk aspect van de bedrijfsvoering beïnvloedt.

Het schaarsteprincipe

Het schaarsteprincipe is een psychologisch fenomeen waarbij mensen meer waarde hechten aan dingen die schaars of moeilijk verkrijgbaar zijn. Het principe bepaalt het gedrag van consumenten en kan invloed hebben op de manier waarop bedrijven hun producten op de markt brengen en hun toeleveringsketens beheren.

Tijdens de pandemie, bijvoorbeeld, veroorzaakte een mogelijke schaarste van essentiële producten als zeep en toiletpapier paniekaankopen en hamstergedrag, door een onderschatting van de vraag en een verstoring van de toeleveringsketen. Winkeliers zagen dergelijke artikelen uit de schappen vliegen omdat de consumenten meer kochten dan ze nodig hadden omdat ze bang waren dat ze zonder zouden zitten. Dat gedrag, geworteld in het schaarsteprincipe, toont aan hoe de angst voor schaarste kan leiden tot echte pieken in de vraag en uitdagingen voor de toeleveringsketen.

Waarom is schaarste belangrijk voor de bedrijfsvoering?

Schaarste speelt een cruciale rol in de bedrijfsvoering omdat het een directe invloed heeft op prijszetting, vraag en concurrentie. Als middelen schaars zijn, stijgt hun waarde, wat leidt tot hogere prijzen. Dat kan voordelig zijn voor bedrijven die erin slagen om de schaarse middelen te bemachtigen zodat ze een meerprijs kunnen vragen. Het kan ook leiden tot aanzienlijke uitdagingen, zoals hogere kosten, verstoringen in de toeleveringsketen en ontevreden klanten.

Inzicht in schaarste is essentieel om weloverwogen beslissingen te kunnen nemen. Als je bedrijf bijvoorbeeld een tekort aan grondstoffen voorziet, kan je besluiten om de voorraadniveaus te verhogen of alternatieve leveranciers te zoeken. Schaarste kan ook innovatie stimuleren omdat bedrijven nieuwe manieren moeten vinden om ondanks de beperkte middelen aan de behoeften van klanten te voldoen.

Soorten schaarste

Schaarste komt in verschillende vormen voor, elk met unieke gevolgen voor bedrijven en toeleveringsketens. Door de soorten schaarste te begrijpen, kan je risico’s identificeren en plannen ontwikkelen om ze te beperken.

Absolute schaarste

Absolute schaarste treedt op als een hulpbron fysiek beperkt is en niet kan worden vervangen.

Natuurlijke hulpbronnen als fossiele brandstoffen en zeldzame aardmetalen zijn bijvoorbeeld onderhevig aan absolute schaarste: als ze eenmaal uitgeput zijn, kunnen ze niet meer worden aangevuld. Dat leidt tot uitdagingen op de lange termijn voor de sectoren die ervan afhankelijk zijn.

Een voorbeeld van absolute schaarste is de uitputting van helium, een niet-hernieuwbare bron die essentieel is voor medische beeldvorming, wetenschappelijk onderzoek en ook feestballonnen.

Naarmate de heliumvoorraden slinken, komen de sectoren die afhankelijk zijn van het gas voor grote uitdagingen te staan, wat de kosten opdrijft en de zoektocht naar alternatieven noodzakelijk maakt.

Relatieve schaarste

Relatieve schaarste is tijdelijk. Ze wordt vaak veroorzaakt door verstoringen in toeleveringsketens, productievertragingen of plotselinge pieken in de vraag. Zo leidde een tekort aan halfgeleiderchips in 2021 tot vertragingen in de productie van auto’s en consumentenelektronica. De voorraad chips was absoluut niet schaars, maar de plotse stijging van de vraag in combinatie met bottlenecks zorgde voor relatieve schaarste.

Oorzaken van schaarste

Schaarste kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, variërend van natuurrampen tot problemen die door de mens worden veroorzaakt. Inzicht in de oorzaken kan je bedrijf helpen om te anticiperen en te reageren op schaarste voordat het de bedrijfsvoering verstoort.

Natuurlijke oorzaken

Natuurrampen, zoals aardbevingen, orkanen en overstromingen, kunnen plotse en ernstige schaarste veroorzaken doordat productiesites, transportnetwerken en toeleveringsketens worden verstoord. De aardbeving en de tsunami in Japan in 2011 veroorzaakten wijdverspreide tekorten aan auto-onderdelen, wat leidde tot aanzienlijke problemen in de wereldwijde auto-industrie.

Klimaatverandering is een andere natuurlijke oorzaak van schaarste, omdat het de beschikbaarheid van hulpbronnen als water en landbouwproducten beïnvloedt. Langdurige droogte kan leiden tot waterschaarste, met alle gevolgen van dien voor de voedselproductie en logistieke processen.

Door de mens veroorzaakte oorzaken

Menselijke activiteiten, zoals overconsumptie, economische beleidsmaatregelen en wanbeheer van hulpbronnen, kunnen leiden tot schaarste. Overbevissing heeft in veel delen van de wereld geleid tot de uitputting van visvoorraden, wat schaarste creëert voor de visserij en de mensen die er afhankelijk van zijn. Economische beleidsmaatregelen, zoals tarieven en handelsbeperkingen kunnen schaarste veroorzaken door de beschikbaarheid van bepaalde goederen te beperken. Handelsconflicten tussen de VS en China hebben al geleid tot tekorten aan bepaalde producten en grondstoffen, waardoor toeleveringsketens verstoord werden en de kosten voor bedrijven stegen.

Hoe schaarste een bedrijf beïnvloedt

Schaarste kan verstrekkende gevolgen hebben voor bedrijven, van operationele efficiëntie tot klanttevredenheid. De meest directe impact is vaak merkbaar in de vorm van productievertragingen. Als essentiële materialen of onderdelen schaars zijn, kunnen productielijnen stilvallen, wat leidt tot gemiste deadlines en hogere kosten.

Schaarste kan ook de kosten opdrijven omdat bedrijven een meerprijs moeten betalen om schaarse grondstoffen te bemachtigen. Dat kan de winstmarges verkleinen, vooral als bedrijven de kosten niet kunnen doorberekenen aan klanten. Daarnaast kan schaarste de reputatie van een bedrijf schaden door voorraadtekorten of leveringsvertragingen.

Hoe schaarste toeleveringsketens beïnvloedt

Schaarste kan een ravage aanrichten in toeleveringsketens, met knelpunten, vertragingen en een verhoogde kwetsbaarheid voor externe schokken tot gevolg. Als een kritiek onderdeel of een grondstof schaars wordt, kan de hele toeleveringsketen worden verstoord, met vertragingen die doorwerken tot bij de eindklant.

Wereldwijde toeleveringsketens zijn bijzonder kwetsbaar voor schaarste, dat heeft de pandemie duidelijk blootgelegd. Lockdowns en beperkingen leidden tot tekorten aan allerlei producten, van medische benodigdheden tot consumentenelektronica. Bedrijven die vertrouwden op just-in-time voorraadsystemen konden niet aan de vraag voldoen, wat de schaarsterisico’s van ‘flexibele’ toeleveringsketens benadrukt.

Ook geopolitieke spanningen kunnen verstoringen in de toeleveringsketen veroorzaken. De afhankelijkheid van zeldzame aardmetalen die voornamelijk uit China komen, heeft al geleid tot bezorgdheid over de kwetsbaarheid van toeleveringsketens bij politieke instabiliteit of handelsgeschillen.

Hoe ERP-software schaarste helpt beheersen

Enterprise Resource Planning (ERP-software) kan een krachtig hulpmiddel zijn om schaarste in je toeleveringsketens te beheren. ERP-systemen bieden een realtime overzicht van voorraadniveaus, productieprocessen en leveranciersprestaties, zodat je bedrijf kan anticiperen en reageren op schaarste voor het een crisis wordt.

ERP-software helpt om alternatieve leveranciers te identificeren als een primaire leverancier door schaarste niet aan de vraag kan voldoen. Die flexibiliteit kan cruciaal zijn om je productieschema’s te handhaven en dure vertragingen te voorkomen. ERP-systemen kunnen de vraag voorspellen, waardoor bedrijven beter kunnen anticiperen op periodes van schaarste en hun voorraadniveaus kunnen aanpassen.

Door historische gegevens en tendensen te analyseren, kan ERP-software ook voorspellen waar en wanneer schaarste kan optreden, zodat bedrijven maatregelen kunnen inplannen.

Neem bijvoorbeeld een fabrikant van delicatessen. Door een onverwachte slechte oogst is er een tekort aan amandelen uit bio-teelt, een belangrijk ingrediënt voor zijn bestverkopende producten. Een ERP-systeem kan in een vroeg stadium de lage voorraadniveaus identificeren en waarschuwingen activeren, zodat het bedrijf snel kan handelen. Het ERP-systeem helpt om alternatieve leveranciers te beoordelen, de vraag te voorspellen en productieschema’s aan te passen zodat producten met een hoge marge prioriteit krijgen. Het ERP-systeem simuleert verschillende scenario’s om het besluitvormingsproces te ondersteunen, waardoor het bedrijf ondanks de schaarste de productie kan handhaven, effectief kan communiceren met klanten en de kosten kan beheersen. Die aanpak zorgt ervoor dat het bedrijf blijft voldoen aan de klantvraag en tegelijk zijn merkreputatie beschermt.

Wat kan je doen om de impact van schaarste op je bedrijf te beperken?

Vooral voor kmo’s kan schaarste een uitdaging zijn, want de middelen zijn vaak beperkt waardoor verstoringen in de toeleveringsketen een grote impact kunnen hebben. Maar met de juiste aanpak kan je de gevolgen van schaarste beperken en je bedrijf soepel laten draaien. Enkele praktische stappen die je kan nemen, zijn de volgende.

Diversifieer je leveranciersbestand

Als kmo is het riskant om op één leverancier te vertrouwen. Als die leverancier te maken krijgt met een tekort of onderbreking, ligt je hele productieproces stil. Verklein het risico door met verschillende leveranciers te werken, zelfs als ze kleiner of lokaal zijn. Als de ene leverancier problemen ondervindt, kunnen anderen misschien wel nog leveren.

Een bakkerij die meel van één leverancier betrekt, kan problemen krijgen als die een tekort krijgt. Door relaties op te bouwen met lokale meelfabrieken of zelfs andere bakkerijen die bereid zijn om overtollige voorraad te verkopen, kan de bakkerij zorgen voor een constante aanvoer van meel, zelfs tijdens verstoringen.

Leg een buffervoorraad aan

Tijdens periodes van schaarste is een buffer van cruciale materialen of producten bijzonder nuttig. Je kan bijvoorbeeld een kleine reserve aanhouden van essentiële artikelen die moeilijk verkrijgbaar zijn of een lange levertijd hebben. Buffervoorraden bevriezen kapitaal, dat klopt, maar ze bieden wel een vangnet dat je bedrijf kan blijven werken tijdens verstoringen.

Een restaurant dat afhankelijk is van verse producten, kan bijvoorbeeld seizoensgebonden tekorten hebben. Door bepaalde ingrediënten te bewaren of voorraden aan te leggen van niet-bederfelijke artikelen als granen en kruiden, kan het restaurant zijn volledige menu blijven serveren, zelfs als sommige verse producten schaars zijn.

Versterk de relaties met je leveranciers

Zeker voor kmo’s zijn sterke relaties met leveranciers van onschatbare waarde. KMO’s bestellen kleinere volumes waardoor ze niet noodzakelijk in de bovenste schuif liggen bij de leverancier. Door hechte partnerschappen op te bouwen, ben je misschien beter op de hoogte van mogelijke problemen in de toeleveringsketen. En je kan gunstige voorwaarden onderhandelen, zoals prioritaire toegang tot schaarse middelen of flexibeler leveringsschema’s.

Een kledingboetiek die nauw samenwerkt met een paar onafhankelijke stoffenleveranciers, kan profiteren van die sterke relaties. Tijdens een stoffentekort kunnen de leveranciers de boetiek voorrang geven boven grotere concurrenten vanwege het vertrouwen en de jarenlange zakenrelatie.

Investeer in technologie en gegevensanalyse

Zelfs voor kmo’s kan software voor voorraadbeheer cruciale inzichten verschaffen in de toeleveringsketen, zodat je kan anticiperen en reageren op schaarste. Er bestaan betaalbare oplossingen die je voorraadniveaus bijhouden, de vraag voorspellen en potentiële tekorten identificeren voor ze een probleem worden, zodat je weloverwogen beslissingen kan nemen.

Stel dat een ambachtelijke brouwerij voorraadbeheersoftware gebruikt om de voorraad van hop en andere ingrediënten bij te houden. Door trends en verbruiksgegevens uit het verleden te analyseren, kan de brouwerij anticiperen op een mogelijk tekort aan bepaalde hopsoorten, zodat ze die op voorhand kan bestellen om productievertragingen te voorkomen.

Onderzoek alternatieve materialen en processen

Schaarste stimuleert innovatie. Je wordt verplicht om te denken aan alternatieve materialen of om je productieprocessen aan te passen en tekorten te omzeilen. Een flexibele aanpak kan je helpen om de productie voort te zetten, zelfs als je voorkeursmaterialen schaars zijn.

Een meubelmaker die te maken heeft met een tekort aan hardhout kan bijvoorbeeld overschakelen op gerecycleerd hout of bamboe. Het houdt niet alleen de productie op gang, maar kan ook milieubewuste klanten aanspreken.

Monitor je prijsstrategieën en pas ze aan

Schaarste leidt vaak tot hogere materiaalkosten, wat vooral voor kmo’s met krappe marges een uitdaging kan zijn. Je moet dus je prijsstrategieën in de gaten houden en waar nodig aanpassen.

Je kan de prijzen verhogen om de hogere kosten te dekken of beperkte promoties aanbieden die je klanten aanmoedigen om te kopen voordat de schaarste verergert.

Een café dat te maken krijgt met een piek in de prijs van koffiebonen kan bijvoorbeeld de prijzen van de ambachtelijke koffie iets verhogen en tegelijkertijd korting geven op minder getroffen producten als thee of gebak. Je beheerst de kosten terwijl de klanten tevreden blijven.

Ontwikkel een noodplan

Voor kmo’s kan een goed doordacht noodplan een groot verschil maken. Het plan moet aangeven welke stappen je bedrijf zal nemen als een belangrijke leverancier niet kan leveren of als je te maken krijgt met onverwachte tekorten. Regelmatige evaluatie en bijwerking zorgen ervoor dat je je snel kan aanpassen.

Een technische startup kan bijvoorbeeld een noodplan ontwikkelen met back-upleveranciers voor belangrijke onderdelen en strategieën om de productie terug te schroeven als dat nodig is. Zo kan het bedrijf snel schakelen als er een verstoring in de toeleveringsketen optreedt, waardoor de downtime tot een minimum wordt beperkt.

Slotopmerkingen over schaarste

Schaarste is een onvermijdelijk probleem in de bedrijfswereld, maar je activiteiten hoeven daarom niet te ontsporen. Door de verschillende soorten schaarste, hun oorzaken en hun gevolgen te begrijpen, kan je stappen ondernemen om risico’s te beperken en je toeleveringsketen te beschermen.

Enterprise Resource Planning (ERP-software) biedt een krachtige oplossing om schaarste te beheren. Het systeem levert realtime gegevens en inzichten om verstoringen op te vangen en de operationele efficiëntie te handhaven. Of je nu te maken hebt met absolute schaarste of een tijdelijk tekort, de juiste tools en de juiste aanpak kunnen het verschil maken. Door de relaties met leveranciers te versterken, alternatieve materialen te onderzoeken en een solide plan op te stellen, kan je schaarste ombuigen van een bedreiging naar een kans voor veerkracht, innovatie en groei.